Aardenburg, of de onbekende volksplanting in Zuid-Amerika

 

In november 2001 verscheen als deel vier van de Amazone-reeks Moens’ Aardenburg, of de onbekende volksplanting in Zuid-Amerika

ISBN 90 5356 532 9  2001 €14,80

 

bewerking en inleiding:

Ans J. Veltman-van den Bos, Jan J.V.M. de Vet

Redactie voor dit deel: Lia van Gemert

 

Een ideale maatschappij, niet bestaand maar wel mogelijk, zo afficheert Petronella Moens (1762-1843) haar exotisch-utopistische roman Aardenburg, pf de onbekende volksplanting in Zuid-Amerika in 1817. Deze fiere schrijfster gebruikt de fictieve kolonie Aardenburg, genoemd naar de geliefde stad van haar jeugd, als kader voor haar gedachten over politiek, godsdienst, liefde en opvoeding. De lotgevallen van de kolonisten in Aardenburg worden uitvoerig geschetst, aangevuld met enkele boeiende liefdesverhalen en reisavonturen. Als geen ander werk uit het omvangrijke oeuvre van Moens toont deze intrigerende roman hoe de schrijfster het culturele en maatschappelijke landschap van haar tijd in kaart bracht. Dit derde deel in de Amazone-reeks presenteert een onderbelicht gebleven juweeltje.

 

Ans J. Veltman-van den Bos is historisch letterkundige. In 2000 promoveerde zij aan de Radboud Universiteit te Nijmegen op een dissertatie over leven en werk van Petronella Moens. Jan J.V.M. de Vet is oud-bijzonder hoogleraar cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit te Nijmegen.

Lia van Gemert is Hoogleraar Historische Nederlandse Letterkunde te Amsterdam.

 

Nugi 300/951

 

 

 

Copyright Amsterdam University Press, Amsterdam 2001

 

RECENSIE:

“AARDENBURG OF DE ONBEKENDE VOLKSPLANTING IN ZUID-AMERIKA”

 

Petronella Moens – bewerkt door A.J. Veltman-van den Bos onder redactie van Jan de Vet

 

Aardenburg is als boek erg interessant om te lezen. Niet zozeer vanwege het goede verhaal, maar met name omdat het een schitterend tijdsdocument is. De opvattingen van Petronella Moens over hoe de wereld in elkaar zou moeten zitten komen duidelijk naar voren, en de lezer merkt al snel dat dit ook de opzet van het boek is. Bij monde van de personages uit Moens (soms allesbehalve subtiel) haar kritiek op de maatschappij van begin 19e eeuw.

 

Het verhaal is in het begin nog te volgen, maar naarmate het boek vordert raak je verstrikt in de verhaallijnen. De heren Tavenier, van Vliet en Gelma zijn lastig uit elkaar te houden doordat ze lang niet in het verhaal voorkomen, en dan ineens weer ergens opduiken. “Wie was dat ook alweer?”, vraag je je dan als lezer af. Door de vele reizen, bruiloften en soms ineens grote tijdsprongen is het moeilijk te onthouden wie nu ook al weer wat gedaan en gezegd heeft.

 

Het verhaal is echter ondergeschikt aan de idealen die in het boek naar voren komen. Met name naar het einde toe, waar hoofdstuk 24 als prachtige uitsmijter nog even schetst hoe het paradijs op aarde er volgens Moens uit zou zien, worden er continu betogen van de hoofdpersonen gehouden waarin ze pleiten voor idealen die ver weg leken in de tijd waarin ze leefden. Dat komt af en toe zeer gemaakt over, maar is wel erg leuk en boeiend om te lezen. Soms werd ook duidelijk dat Moens toch nog een beetje opgesloten zat in haar tijdsgeest; ze pleit weliswaar voor gelijke behandeling van negers, maar als ze een boottocht beschrijft vanuit de ogen van een neger lijkt ze er hierbij vanuit te gaan dat deze niet al te slim is en niet weet wat golven, water en de zee zijn. Met name de manier waarop hij deze omschrijft is soms zelfs lachwekkend. Juist door deze aandoenlijkheid is het erg leuk om te lezen.

 

De samenvattingen tussendoor om het verhaal wat in te korten zijn erg prettig; ze bieden houvast voor als je het verhaal dreigt kwijt te raken. Er hadden er wellicht nog iets meer in gekund; sommige stukken van het boek zijn aan de lange kant en dan merk je dat de aandacht een beetje verslapt. Ook zou het handig geweest zijn als op wat meer plekken korte samenvattingen van het eerder gebeurde gegeven werden, zodat het verhaal wat beter te volgen werd.

 

De uitleg voorafgaand aan het originele verhaal maakt veel duidelijk en is eigenlijk onmisbaar; wie zonder enige voorkennis aan dit boek begint legt het na enkele hoofdstukken waarschijnlijk wanhopig opzij. Dankzij die voorgeschiedenis weet je al ongeveer wat er staat te gebeuren en wat Moens duidelijk wil maken, zodat je niet elk woord hoeft te begrijpen. Mocht je het toch nog niet snappen dan bieden de voetnoten uitkomst; het is echter wel lastig om continu naar achter te moeten bladeren, kunnen die niet op de bladzijdes zelf? Nu moet je steeds het verhaal even onderbreken om te bladeren en te zoeken.

 

Samengevat is Aardenburg een ontzettend interessant boek vanwege het mooie tijdsbeeld dat het geeft, ondanks het verhaal dat soms wat vaag wordt. In grote lijnen blijft het, mede dankzij de uitleg, echter vrij goed te volgen, en is het boek dan ook aan te raden voor eenieder die geïnteresseerd is in het 19e-eeuwse Nederland.

Pieter Derks, 6 ath.

februari 2002

 

 

 

Recensie Aardenburg

Er is een nieuwe bewerking van Aardenburg of De onbekende volksplanting in Zuid-Amerika van Petronella Moens verschenen.

Het is een boek geworden met uitgebreide inleiding en waarbij de tekst van de roman ook aangepast is aan de huidige tijd.

De roman gaat over een volksplanting in Zuid-Amerika die voldoet aan de ideaalbeelden Petronella Moens. Het is daarom een schitterend tijdsdocument. Men kan heel mooi zien hoe men, en vooral Moens er begin 19e eeuw over dacht.

De volksplanting is een minisamenleving waarvan over alle mogelijke aspecten door Moens word geschreven. Zo bied dit boek o.a. een interessante inkijk in de geloofsovertuigingen van Moens.

Het boek is heel goed leesbaar gemaakt door de bewerkers. Je merkt bijna niet dat je een boek leest dat uit 1817 stamt. Ook de inleiding en de verschillende noten bij het verhaal verduidelijken het verhaal.

Ook wordt in de inleiding uitgebreid ingegaan op die verschillende aspecten van de samenleving van Aardenburg.

Men leert zo bijvoorbeeld van de opvattingen van Moens op het gebied van de slavernij. Die blijken voor die tijd heel humaan maar naar huidige maatstaven zijn die opvattingen toch racistisch en incorrect.

Moens levert ook kritiek op de maatschappij in 1817. Bijvoorbeeld op het gebied van zedenromans en het geloof heeft zij kritiek op de echte maatschappij.

Moens verhaalt over veel van de kolonisten van de volksplanting en hun persoonlijke geschiedenis. Dit levert een verhaal op met vrij veel personages wat het wat lastiger maakt om te volgen. Moens verhaalt onder andere over reizen  en van liefdesgeschiedenissen.

Het verhaal lees redelijk snel weg ondanks de vele personages, mede dankzij de samenvattende stukjes tekst die door de bewerkers zijn toegevoegd.

Minpunten zijn dat op sommige momenten Moens wat lang doorgaat over bepaalde details bijvoorbeeld die van het geloof. Ook lastig zijn de wisselingen van tijd.

Maar mits men geïnteresseerd is in de geschiedenis en een inkijkje in de wereld van 1817 kan waarderen is het boek zeker aan te bevelen.

recensie: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 25, april 2003, I, p.51-52

             'Paraplu voor Aardenburg', idem, 2002, 2 p. 110

René Bosch: 'Een imaginaire heilsstaat', in: de Volkskrant 29 maart 2002.